فرزندپروری
فرزندپروری یکی از مهمترین دغدغه های هر پدر و مادری می باشد که می خواهند در این امر موفق باشند. منظور از فرزندپروری بکار گیری روشهای مناسب و کاربردی(عملی) برای داشتن فرزندانی موفق در زمینه های مختلف می باشد. فرزندان ما در هر سنی که باشند این انتظار را داریم، بتواند با توجه به توانایی های خود و نیز همسالان کارهایی را انجام دهند که متناسب آن سن می باشد. هر چه بزرگتر می شوند میزان این توانایی ها نیز افزایش پیدا می کنند و به همان نسبت هم انتظارات اطرافیان بخصوص والدین با لا می رود.
آیا دانستن سبک های مختلف فرزندپروری برای والدین لازم و ضروری می باشد؟
در پاسخ به این سوال باید بگویم،برای بدست آوردن هر موفقیتی نیاز به این داریم که از اصول ساده آن موفقیت اطلاع داشته باشیم. اجازه دهید که مثالی بزنیم: اگر قصد داشته باشیم ساختمان بلندی را بسازیم، بدون اطلاع از محل ساخت و بافت خاک آن چقدر موفق خواهیم بود؟ در واقع برای اینکه بتوانیم یک ساختمان با اصول مهندسی بنا کنیم، طوری که بتوانیم با خیالی آسوده در آن زندگی کنیم، بایستی تمامی موارد را رعایت کنیم و یکی از این موارد اطلاع از اساس و بنیان محل ساخت می باشد. اکر این کار را انجام ندهیم، هر چه هم که این ساختمان زیبا باشد باز هم بسیار آسیب پذیر می باشد.
دانستن سبک های مختلف فرزند پروری به والدین این کمک را می کند تا بتوانند در فرزندپروری و تربیت فرزندان خود بسیار موفق باشند. اما ذکر این نکته نیز بسیار قابل توجه است که “برای فرزندپروری فقط دانستن سبک های فرزندپروری کافی نیست.”
سبک فرزندپروری چیست؟
سبک های فرزندپروری در واقع به شیوه برقراری ارتباط بین والد و فرزند گفته می شود. در ادامه به صورت مختصر به انواع سبک های فرزندپروری اشاره خواهیم کرد تا با اساس و بنیان فرزندپروری آشنا شویم. هر کدام از سبک های فرزندپروری در چهار زمینه نظم، ارتباط، انتظارات و بیان احساسات و عواطف با هم تفاوتهایی دارد که با مطالعه آنها می توانید به این تفاوتها پی ببرید.
انواع سبک های فرزندپروری:
- سبک مستبدانه: دارای کنترل بالا و محبت کم
- سبک سهل گیرانه: دارای کنترل کم و محبت زیاد
- سبک طردکننده: دارای کنترل کم و محبت کم
- سبک مقتدرانه: دارای کنترل زیاد و محبت زیاد
سبک مستبدانه:
والدین دارای سبک فرزندپروری مستبدانه برای انضباط ارزش زیادی قائلند. قوانین سخت گیرانه ای دارند و سعی در کنترل بالایی دارند. در عوض اهمیت کمی به احساسات و عواطف کودک می دهند. دارای صمیمیت کمی هستند. والدین مستبد بر این باورند که فرزندشان باید از همه قوانین بی چون و چرا اطاعت کنند. این والدین از تنبیه و سرزنش کردن بسیار استفاده می کنند.
ویژگی های سبک فرزندپروری مستبدانه:
- سبک انضباطی خشک و اغلب بدون توضیح
- تنبیه و سرزنش بسیار
- انتظارات بالا و بدون انعطاف
- قوانین توضیحی ندارند
- و…
سبک سهل گیرانه:
والدین دارای سبک فرزندپروری سهل گیرانه به فرزندان خود این اجازه را می دهند که هر کاری را دوست دارند انجام دهند. هدایت کمتری به آنها می دهند. این والدین بسیار مدارا می کنند و با ملایمت بسیار زیادی با مسایل فرزندانشان برخورد می کنند. در کارهای فرزندانشان دخالتی نمی کنند مگر اینکه مشکل بزرگی پیش بیاید.
این والدین از جمله های شبیه « بچه است دیگر» زیاد استفاده می کنند و غالبا بسیار بخشنده هستند. از اشتباهات فرزندانشان بدون بررسی می گذرند. در واقع هیچ تلاشی برای اصلاح رفتارهای اشتباه فرزندانشان نمی کنند. معمولا فرزندان این والدین دچار مشکلاتی مانند افت تحصیلی می شوند.
ویژگی سبک فرزندپروری سهل گیرانه:
- این سبک دقیقا در نقطه مقابل سبک سخت گیرانه است و قوانین ندارند و یا قوانین بسیار بسیار کمی دارند.
- ارتباط بسیار باز است و کودکان خودشان تصمیم گیرنده هستند.
- تقریبا هیچ گونه هدایت گری از طرف والدین صورت نمی گیرد.
- در این سبک انتظارات بسیار کمی از فرزندان وجود دارد.
سبک فرزندپروری طرد کننده:
والدین در این سبک تربیتی خیلی کاری به کار فرزندشان ندارند. زمان کمی را با آنها سپری می کنند و اطلاع کمی از وضعیت فرزندشان در اجتماع، مدرسه و … دارند. فرزندان هیچ هدایتی را دریافت نمی کنند. در واقع فرزندان در این خانواده ها طردشده اند.
در این خانواده ها به نیازها، خواسته های فرزندان رسیدگی نمی شود. نکته جالب توجه این می باشد که ممکن است که والدین در مورد فرزندانشان غفلت کنند، اما واقعا این سبک را بصورت آگاهانه انتخاب نکرده اند. معمولا در این خانواده ها درگیری شدیدی در مورد مسائلی مانند مشکلات اقتصادی، بیماری، بیکاری، اختلافات خانوادگی و … وجود دارد. فرزندان در این سبک فرزندپروری اعتماد بنفس پایینی دارند.
ویژگی های سبک طرد کننده:
- فرزندان هر کاری که بخواهند انجام می دهند.
- ارتباط بسیار محدودی وجود دارد.
- از اوضاع فرزندان بی خبر هستند.
- انتظارات خیلی کمی وجود دارد
- و…
سبک فرزند پروری مقتدرانه:
والدین دارای سبک مقتدرانه، تلاش بسیار زیادی برای ایجاد و حفظ رابطه مثبت با فرزندانشان دارند. آنها برای داشتن فرزندپروری موفق قوانینی را وضع می کنند و پیامدهای عدم رعایت قوانین را به صورت کاملا واضح به فرزندانشان بیان می کنند. در هر موقعیتی به احساسات و عواطف فرزندانشان اهمیت قائلند و ارزش زیادی برای آن یعنی احساسات فرزندشان داده می شود. این والدین وقت و انرژی زیادی را برای بررسی مشکلات رفتاری فرزندانشان پیش از وقوع آن می کنند.
ویژگی سبک مقتدرانه:
- قوانین کاملا مشخص و واضح هستند.
- دلایل وضع قوانین توضیح داده می شود.
- پیامدهای عدم رعایت قوانین به شکل واضح بیان می شود.
- ارتباط بسیار خوب و با کیفیتی در این خانواده ها وجود دارد.
نکات ضروری در فرزندپروری:
- تا جایی که می توانید شنونده خوبی باشید و برای احساسات و عواطف فرزندانتان احترام قائل شوید.
- کمتر از سرزنش کردن استفاده کنید و بجای آن احساسات و هیجانات خود را بیان کنید.
- برای اینکه رابطه خوبی را با فرزندانتان داشته باشید، قوانینی را بصورت واضح و مشخص وضع کنید.
- در طول روز وقتهایی را برای تعامل مثبت و بازی با فرزندانتان اختصاص دهید.
- در هنگام صحبت کردن ارتباط چشمی را با فرزندانتان حفظ کنید.
- یادتان باشد که حتی جوانان شما مانند کودکی نیاز به شنیدن کلمه «دوستت دارم» هستند.
- نظرات فرزندانتان را جویا شوید و در بحث ها شرکت دهید.
همانطور که در ابتدای این مقاله بیان کردیم، دانستن سبک های فرزندپروری ضروری اما کافی نیست و والدین برای اینکه بتوانند فرزندانی موفق در زمینه های مختلف پرورش دهند باید از مهارتهای دیگری هم برخوردار باشند.
چه مهارتهایی برای داشتن فرزندپروری موفق لازم و ضروری است؟
در پاسخ به این سوال که شاید برای شما هم بوجود آمده باشد، لازم است بدانید که فرزندپروری مانند شرکت کردن در یک کلاس برای دریافت گواهینامه رانندگی نیست. بلکه زمانی که یک زوج تصمیم به والد شدن را می گیرند در واقع یک روند مادام العمر را شروع می کنند.
با توجه به اینکه فرزندان ما رشد می کنند، در هر سنی نیازها، خواسته ها، مشکلات، احساسات و عواطف گوناگونی را تجربه می کنند. به همین دلیل مشکلاتی که در کودکی داشتند شاید برای آنها در نوجوانی دیگر در حکم یک مشکل نباشد. برای این منظور هر پدر و مادر باید مهارتهای لازم برای فرزندپروری را کسب کند.
مهارت پیدا کردن ریشه های مشکلات:
متاسفانه بسیاری از افراد به ظاهر رفتارها توجه می کنند و سعی دارند مشکلات را بدین صورت حل کنند. غافل از اینکه تا ریشه های مسائل و مشکلات کودکان و نوجوانان پیدا نشوند، شما قادر نخواهید بود آنها را حل کنید.
اجازه دهید این موضوع را با مطرح کردن یک مثال توضیح دهیم. اگر ما در خانه خود یک گل زیبای طبیعی داشته باشیم، طوریکه از تماشای طراوت آن به وجد آییم، همیشه از دیدن آن لذت می بریم. حال اگر این گل به هر دلیلی طراوت و شادابی خود را از دست دهد ما چکار می کنیم؟ مواردی را که بررسی می کنیم این موارد می باشد: جای گل (گلدان)، کود و خاک مورد نیاز، نور و آب مورد نیاز. در مورد این مثال واضح است که ما به دنبال پیدا کردن ریشه مشکل می گردیم و حتی اگر لازم باشد برای رفع آن با متخصص هم مشورت می کنیم.
اما متاسفانه در فرزندپروری والدین و حتی برخی از متخصصین بجای اینکه مسائل فرزندان را بصورت ریشه ای مورد بررسی قرار دهند، به ظاهر رفتار توجه می کنند.
به مثالهای زیر توجه کنید:
مدتی هست که عصبانی میشه!
مدتی هست که پرخاشگر شده و دایم دعوا می کنه!
اصلا با خواهر یا برادرش کنار نمیاد!
مدتی هست که دیگه به درس علاقه ای نداره!
مدتی هست که سوالات عجیب می پرسه!
آیا این مثالها برای شما هم آشناست؟
شاید موارد دیگری هم بتوانید ذکر کنید. اما همانطور که دیدید در همه این مثالها تمرکز بر ظاهر رفتار می باشد.
- شما برای بدست آوردن مهارت بررسی ریشه ای مشکلات فرزندانتان می توانید محصول فرزندپروری ما را بصورت رایگان دانلود کنید.
می خواهم همین الان محصول فرزندپروری را رایگان دریافت کنم.
مهارت دستور دادن به فرزندان:
مهارت بسیار مهم دیگری که والدین باید با آن آشنا باشند، مهارت دستور دادن می باشد. متاسفانه پس از چندین سال مطالعه و برگزاری کارگاه های مختلف در زمینه فرزندپروری به این موضوع ایمان دارم که، بسیاری از والدین با روش درست دستور دادن به فرزندانشان هیچ آشنایی ندارند. برای همین است که بسیاری از والدین در حال شکایت کردن از این موضوع هستند که فرزندانشان به حرفهای آنها گوش نمیدهند.
شما می توانید برای فهمیدن روشهای درست دستورات، محصول رایگان چرا بچه ها به دستورات پدر و مادر گوش نمی دهند را دانلود کنید.
می خواهم همین الان محصول رایگان چرا بچه ها به دستورات پدر و مادر گوش نمی دهند را دانلود کنم.
مهارت پیش بینی قبل از وقوع:
باید توجه داشت که در روند فرزندپروری یکی از مهمترین مهارتها پیش بینی رفتارهای فرزندان می باشد. بسیار متعجب می شویم زمانی که از پدر و مادری می شنویم که « نمی دونم کی اینکارها رو می کنه!» و یا «نمی دونم که چرا اینکارها رو انجام می ده!» و یا «نمی دونم از کی و کجا این کارها رو یادگرفته!».
برای بدست آوردن مهارت پیش بینی، والدین باید مدتی رفتارهای فرزندانشان را به دقت زیر نظر بگیرند.
در این مدت باید به این موضوعات پی ببرند:
- چه رفتارهایی جزو رفتارهای ناشایست است؟
- میزان تکرار این رفتارها چقدر است؟(چندبار در روز، هفته، ماه)
- شدت رفتارهای ناشایست چقدر است؟
باتوجه به این کارها والدین می توانند برنامه درستی برای تغییر رفتارهای ناشایست فرزندانشان داشته باشند. در غیر اینصورت نمی توان میزان موفقیت والدین را پیش بینی کرد.
مهارت تجزیه و تحلیل:
یکی دیگر از مهارتهای بسیار مهم در فرزندپروری داشتن مهارت تجزیه وتحلیل می باشد. شاید بتوان این مهارت را زیر مجموعه مهارت پیش بینی قرار داد. در این مهارت سعی بر این است که به رفتارهای ناشایست نمره ای بین 0 تا 10 داد. عدد 0 کمترین شدت و عدد 10 بیشترین شدت تکرار و بروز رفتار و نیز میزان آسیب زایی برای خود و یا دیگران است.
به نظر شما چرا والدین از نقاط قوت و ضعف فرزندانشان باخبر نیستند؟ یکی از مهمترین دلایل دچار روزمرگی و تکرار مکررات شدن است. والدین از علایق، آرزوها، نگرانی ها، نقاط قوت و نقاط ضعف فرزندانشان باخبر نیستند. چطور می توان از اینگونه والدین این انتظار را داشت که بتوانند با فرزندانشان ارتباط خوبی برقرار کنند.
مهارت ارتباط موثر:
در یک جمله می توان مهارت ارتباط موثر را اینگونه بیان کرد: ارتباط موثر یعنی بتوانی احساسات، انتظارات و خواسته های خود را در قالب پیامی به فرد دیگری منتقل کرد طوریکه فرد مورد نظر پیام را درک کند. این انتقال پیام باید با کمال احترام به نظر فرد مقابل انجام شود.
همانطور که می بینید در تعریف آمده است، پیام خود را به صورتی به دیگران برسانیم که، فرد مقابل پیام ما را کامل درک کند و در ادامه باید به نظر فرد مقابل هم احترام قائل بود. برخی از پدرها و مادرها بدون در نظر گرفتن این مورد، ناراحت هستند که چرا بچه ها به حرفشان گوش نمیدن؟
مهارت حل مسئله:
مهارت حل مسئله یکی از مهمترین مهارتهایی می باشد که هر فردی در زندگی شخصی و اجتماعی باید بر آن تسلط داشته باشد. پدران و مادران نیز از این قانون مستثنا نیستند. زیرا اگر بر این مهارت خاص مسلط نباشید، اوضاع به قدری آشفته می‌شود که دیگر اهمیتی نخواهد داشت تا چه حد در سایر مهارتهای زندگی توانا هستید. در واقع کسی که بر مهارت حل مسئله تسلطی ندارد، نمی تواند مهارتهای دیگری همچون کنترل خشم، مهارت همدلی، مهارت برقراری ارتباط موثر و … را یاد بگیرد و چون ما هر لحظه از زندگی با مسئله های جدید کوچک و بزرگ روبرو می شویم. مهارت حل مسئله یعنی اینکه اگر در موضوعی با فرزندتان اختلاف نظر داشتید، بتوانید با همفکری و در نظر گرفتن شرایط، نیازها، خواسته ها و راه حل های مختلف تا حد امکان به نتیجه درستی برسید. به‌عبارت دیگر، باید یاد بگیرید که موقعیت را بسنجید و ببینید که آیا لازم است روی موضع خود پافشاری کنید، یا عاقلانه‌تر آن است که موضوع را بررسی و با تکنیک های حل مسئله آن را به بهترین شکلی که می توانید حل کنید. عدم تسلط کافی بر این مهارت موجب بروز مشکلات در خانواده می شود.
مهارتهای دیگر:
مهارت کنترل خشم
مهارت خودآگاهی
مهارت کنترل استرس واضطراب
و….
در پایان این مطلب را دوباره متذکر می شوم که پدر و مادر بودن صرفا با تولد فرزند محقق نمی شود و ما باید بسیاری از مهارتها دیگر را نیز آموزش ببینیم و در روابط خودمان و فرزندانمان پیاده سازی کنیم. به امید روزی که آموزش های فرزندپروری در مجامع رسمی کشور به شکل یک آموزش عمومی شود.
نویسنده: مهدی امیرخانی کارشناس ارشد روانشناسی عمومی